Pećina Risovača se nalazi u istoimenom brdu, na samom ulazu u Aranđelovac, kada se u grad stiže iz pravca Beograda ili Topole i Kragujevca.
Tu u brdu, uz desnu obalu rečice Kubrušnice, nekada je postajeo kamenolom.
Prilikom rada 1950. godine, sasvim slučajno, otkrivena je pećina, rekao nam je Marko Grujić, pomoćnik direktora Spomenika kulture Risovača
„Negde oko 200 metara je dužina istraženih kanala pećine. Na temperaturi smo od 12 stepeni, prosečnoj i negde između 9 i 14 stepeni je temperatura tokom godine. Znači, osećamo se prijatno šetajući kroz pećinu I pećina ima više svojih blaga. To je arheološki lokalitet, spomenik kulture i spomenik prirode. Ovde su otkriveni alati od praistorijskog čoveka, artefakta, dleta, kamena i koštana, koja se danas čuvaju u muzeju u Aranđelovcu i u muzeju u Kragujevcu. Ona svedoče da su praistorijski ljudi, neandertalci, naseljavali ove krajeve, negde između 50 i 35 hiljada godina prene naše ere. Još uvek se nije stiglo do ogromnih mesta, to ostaje za neke naredne generacije da otkrivaju gde li su ogromna mesta ovde“, rekao je Marko Grujić.
U pećini je pronađeno mnogo fosilizovanih ostataka od preko 20 različitih sisara, odnosno životinja, kako umrlih, tako i preživelih.
Po nekim proračunima oko 8.000 fosila je otkriveno, starosti preko 38.000 godina.
„Ostaci pećinskog lava, pećinskog medveda, pećinske hijene, džinovskog jelena orijaša, runastog mamuta, runastog nosoroga, malog zebrastog konjića, divljeg govečeta, divljeg magarca i stepskog bizona, što se tiče izumrlih vrsta. Takodje, otkriveni su brojni ostaci preživelih vrsta, koje i danas susrećemo, kao što je mrki medved, vuk, lisica, divlja svinja, jazavac, zec, dabar, slepo kuče i jež. Dalje, šetajući kroz pećinu, mi u pećini razgledamo i pećinsko blago, odnosno pećinski nakit, koji ukrašava pećinu Risovača, to su stalaktiti, stalagmiti i globuliti. I možda ono što je najlepše za naše posetioce, to je trakasti mermerni oniks, koji svedoči o proticanju termalne, tople mineralne vode, danas nalik ovoj mineralnoj vodi „Knjaz Miloš“, koja je proticala nekada i kroz pećinu, i ona je naslagala taj mermerni oniks“, rekao je Marko.
Kroz priču sa Markom, saznali smo da se pećina sastoji iz delova, ali da je slučajno otkrivena radom kamenoloma, a čuli smo zašto je ova pećina jedinstvena, ne samo u Srbiji, nego i u ovom delu Evrope.
„Risovača se sastoji iz nekih delova kako je istražena, to je arheološki kanal. Jedan deo arheološkog kanala je porušen, kada je 50-tih godina prošlog veka otkrivena pećina slučajno, radom kamenoloma. Znalo se za neki manji ulaz 1937-1938. godine, ali kaže zvanično 1950. godine je otkrivena. Od 1953. godine su startovala istraživanja kojima je rukovodio profesor Dr. Branko Gavela, a kasnije profesor Dr. Radenko Lazarević, i istraživanja su okončana 1977. godine. Obuhvatala su arheološka, paleontološka i speleološka, da bi 1983. godine Risovača bila proglašena za kulturno dobro od velikog značaja. 1995. godine je proglašena za spomenik prirode, a baš ovih dana navršava se 36. godina od kako je otvorena i za turističke posete. Pre 15ak godina je savremeno uređena i danas ona predstavlja kao muzej pod zemljom, muzej Paleolita, što je skoro jedinstveno, ne samo u Srbiji, nego u ovom delu Balkana i Evrope. Ko naseljava spomenik prirode danas? Negde oko 168 biljnih vrsta i dosta životinjskih vrsta i ptica. Tako da često organizujemo i razgledanje ptica, razgledanje tih životinja, malih sisara, neki od njih povremeno navrate i u pećinu ili šetaju okolo, na ovih 13 hektara zaštite, pošto je, tako da kažem, okolo 13 hektara pod zaštitom kao spomenik prirode.I pozivam naše slušaoce i gledaoce da posete pećinu Risovača“, rekao je Marko.
Zbog svog kulturnog značaja i prirodnih osobenosti, pećina Risovačaje pod zaštitom države , kao kulturno dobro i prirodno dobro od velikog značaja.